Stylizacja, parodia, wykwintny literacki żart

Poprawność stylistyczna to coś dużo więcej niż znajomość języka i posługiwanie się nim w celach komunikacyjnych. Znajomość stylistyki i stylów, konwencji, gatunków, typów wypowiedzi, elementów charakterystycznych dla sytuacji zapewnia pełniejsze rozumienie tekstów.
Spójrzmy na taki oto stylistyczny żart serwisu Aszdziennik.pl:

Pięćdziesiąt osób doznało pokrzepienia serc, a sumienia ponad stu uznaje się za ukojone. To bilans starcia, do jakiego doszło w pociągu Przewozów Regionalnych jadącym na akcję "Różaniec do granic".
Fani Tajemnic Bolesnych starli się z ultrasami Radosnych
– W pociągu z wiernymi z Warszawy ok. godziny 9:00 ktoś zaciągnął hamulec bezpieczeństwa i skład zatrzymał się na terenie diecezji poznańskiej - podała wielkopolska policja. – Z zabytkowego kościółka pod Wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego wybiegła grupa blisko 80 praktykujących, przekazała pasażerom znak pokoju, po czym wdała się z nimi w regularną wspólną modlitwę.
Zdaniem świadków, były to sceny rodem z "Karola, człowieka, który został papieżem".

Ucieszy ten tekst tych, którzy rozpoznają w nim schematy stosowane w dziennikarskich relacjach o podróżach wiernych fanów swoich klubów piłkarskich po Polsce, czemu towarzyszą nieraz pełne napięcia, a nawet uwalniania skumulowanej energii spotkania z kibicami drużyn przeciwnika z danej kolejki ligowej lub innych, które jakoś tak od lat nie pałają do siebie sympatią.
Innych taki tekst wcale nie ucieszy, bo czytają oni pryncypialnie i nie podoba im się żonglowanie tematami sakralnymi. Żart żartem, ale woleliby, żeby modlitwa różańcowa, Kościół i Jan Paweł II nie byli elementami takich stylistycznych i semantycznych harców. Ale i oni, jeśli nie są pozbawieni wyczucia ojczystego języka, widzą, słyszą i czują, jak ten tekst jest skonstruowany. Ich sprzeciw wynika z zasadniczych, schemaątycznie przeze mnie opisanych przyczyn.
Są wreszcie tacy, którzy właśnie nie chwytają, w czym rzecz, i ani się nie gorszą, ani nie śmieją, bo widzą w tym przede wszystkim irytującą niedorzeczność.

Elitaryzm czy szkolna średnia

Łamią się z tymi problemami twórcy kabaretów i felietoniści, którzy chcą grać kodami kulturowymi, o których sądzą, że są wspólne Polakom, edukowanym przecież przez scentralizowany programowo system oświaty, oglądającym z grubsza te same filmy. Ostatnio jednak (niechybna oznaka starości) narzekają co poniektórzy, a ja z nimi, że ten wspólny język obrazów i odniesień ubożeje. Że być może dziś trzeba by tłumaczyć uczniom i studentom, dlaczego reklama „Ociec, prać” była śmieszna, więc skuteczna, wywołująca pozytywne skojarzenie z reklamowanym produktem.

Fraza „Ociec, prać” była czytelna, rozpoznawalna dla każdego. Ba, wciąż uważam, że taka powinna być, a kto nie wie, skąd to, powinien się wstydzić.
Ostatniego zdania nie napisałem zupełnie szczerze. Ilustruje ono, w jaki sposób dokonuje się włączanie w kulturę, niekiedy bazujące na wywoływaniu wstydu z własnej niewiedzy. Tu chęć dołączenia do tych, którzy wiedzą, o co chodzi, współtworzy impuls rozwojowy oparty na snobizmie.
Dziś czasy są inne. Mimo że łatwiej sprawdzić, nie zawsze się chce. Obiegów i kultur jest więcej, więc nieznajomość frazy z Potopu nikogo nie dyskwalifikuje. Zdarzają się nawet bezwstydne i zgoła nie patriotyczne (w dawnym stylu) ogłaszania, że nikomu do niczego taka wiedza potrzebna nie jest.
Z faktami się nie dyskutuje.

I na koniec zabawa

Kto to napisał? Czy dostrzegamy w poniższym tekście jakieś sygnały ze szkolnych lektur?

Wyżej rosły badyle, uparte i grube,
Przez lud prostaczy zwane „ziele belzebube”,
Jako że treść ich łodyg, we wrzątku sparzona,
Ma siłę wywoływać miłosne znamiona
I często, kiedy młodzian, doznając tęsknoty,
Wypije sok z tych liści, choć mętny, lecz złoty,
Doznaje ulgi cichej, jak kiedy rybitwy
Kołyszą się nad stawem, jak dymy modlitwy
W wiejskim, cichym kościółku, u którego ściana
Rdzą pokryta, jak w zacnym obrazie Tycyana. 

Oczywiście uprasza się o namysł indywidualny, a dopiero potem można poguglać.